Karmienie piersią a praca: Prawa Mamy Karmiącej (WBW2023)

Hasło tegorocznego Światowego Tygodnia Karmienia Piersią (WBW 2023, 1-7.08) brzmi "Stwórzmy warunki do karmienia piersią. Poprawmy sytuację pracujących rodziców."

Według WABA wyzwania w miejscu pracy są jednym z najczęstszych powodów, dla którego kobiety nie karmią piersią lub przerywają karmienie piersią wcześniej niż jest to zalecane. Tymczasem, jak zaznacza Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), kobiety nie powinny musieć wybierać między karmieniem piersią a pracą. Wsparcie karmienia piersią jest możliwe niezależnie od miejsca pracy, branży czy rodzaju umowy.

Skuteczna ochrona macierzyństwa poprawia zdrowie dzieci i kobiet oraz zwiększa wskaźniki karmienia piersią, a jednak obecnie ponad pół miliarda pracujących kobiet nie ma dostępu do podstawowych świadczeń macierzyńskich, a o wiele więcej nie otrzymuje wsparcia po powrocie do pracy (WHO). 


JAK TO ZMIENIĆ?
Czyli zadania dla prawodawców, pracodawców i managerów.

Zdaniem WHO wszystkie pracujące kobiety powinny mieć:

  • co najmniej 18 tygodni (najlepiej ponad 6 miesięcy) płatnego urlopu macierzyńskiego;
  • płatny czas wolny na karmienie piersią lub odciąganie pokarmu po powrocie do pracy oraz zapewnioną wydzieloną przestrzeń do karmienia lub odciągania pokarmu i przechowywania odciągniętego pokarmu;
  • elastyczne opcje powrotu do pracy, redukujące rozłąkę kobiet od dzieci po urlopie macierzyńskim, takie jak: elastyczny grafik pracy, opieka nad dziećmi na miejscu, telepraca, praca w niepełnym wymiarze godzin, możliwość przyprowadzania dzieci do pracy;
  • a także zapewnioną ochronę przed dyskryminacją związaną z zatrudnieniem, w tym w trakcie i po ciąży oraz po porodzie.

A JAK JEST W POLSCE?

Polskie prawo pracy chroni karmienie piersią poprzez przyznanie określonych uprawnień pracownicom karmiącym piersią (np. przerwa na karmienie piersią) i nałożenie na pracodawców określonych obowiązków. Zawiera ono także szereg przepisów, które nie dotyczą jedynie pracownic karmiących piersią, niewątpliwie jednak temu karmieniu sprzyjają. Są to zwłaszcza przepisy regulujące urlop macierzyński, rodzicielski i wychowawczy, a także dotyczące elastycznej organizacji pracy oraz inne uprawnienia związane z rodzicielstwem (zob. dział 8 KP). 

Poza tym, przepisy KP zapewniają ochronę wszystkim pracownikom przed dyskryminacją i mobbingiem oraz ochronę stosunku pracy w związku z ciążą, urlopem macierzyńskim, ojcowskim, rodzicielskim i wychowawczym. 

WORK LIFE BALANCE?

Uwaga: sporo zmian w KP korzystnych dla pracowników łączących pracę z rodzicielstwem weszło w życie w kwietniu br., w związku z wdrożeniem dyrektywy w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej oraz tzw. dyrektywy work life balance. Są to zwłaszcza zmiany w urlopach rodzicielskich i szersze stosowanie elastycznej organizacji pracy. Jak wyjaśnia MRiPS, mają one ułatwić rodzicom godzenie życia zawodowego z rodzinnym. 


Zainteresowanych odsyłamy do lektury Kodeksu Pracy, a poniżej przedstawiamy prawa pracownicy związane z karmieniem piersią oraz wybrane uprawnienia pracownicze sprzyjające temu karmieniu.


Czekamy na Wasze komentarze: czy łączyłyście karmienie piersią z pracą? Jeśli tak to czy było to dla Was łatwe czy trudne? Jakie macie doświadczenia w tym zakresie? Czy Waszym zdaniem polskie prawo sprzyja łączeniu karmienia piersią z pracą?


ŹRÓDŁA:
Akty prawne:
  •  ustawa z 26.06.1974r. Kodeks pracy, t.j. Dz. U.2022.1510 ze zm.
  • ustawa z 25.06.1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, t.j. Dz.U.2022.1732 ze zm.
  • ustawa z 28.11.2003r. o świadczeniach rodzinnych, t.j. Dz.U.2023.390 ze zm.
  • rozporządzenie RM z 03.04.2017r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią, Dz.U.2017.796
  • rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, t.j. Dz.U.2003.169.1650 ze zm.
Pozostałe:




KARMIENIE PIERSIĄ A PRACA:
PRAWA MAMY KARMIĄCEJ

I. Przerwa na karmienie - na podstawie Kodeksu Pracy

Droga mamo karmiąca piersią, jeżeli jesteś pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy i Twój dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 4 godziny, masz prawo do przerw(y) na karmienie piersią (zob. art. 187 KP).

  • Jeżeli Twój czas pracy wynosi powyżej 6 godzin dziennie, przysługują Ci dwie przerwy na karmienie.
  • Długość przerw zależy od liczby karmionych dzieci - przy jednym dziecku jest to po 30 minut, a przy więcej niż jednym po 45 minut.
  • Przerwy na karmienie mogą być na Twój wniosek udzielane łącznie. 
  • W praktyce dopuszczalne jest wykorzystywanie przerw(y) na końcu lub na początku dnia pracy. 
  • Przerwy są wliczane do czasu pracy.
  • W celu skorzystania z przerw na karmienie, powinnaś złożyć pracodawcy wniosek wraz z oświadczeniem o karmieniu dziecka piersią. Wg PiP pracodawca nie ma prawa żądać od Ciebie zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego fakt karmienia piersią.
  • Prawo do przerwy na karmienie piersią przysługuje przez cały okres karmienia dziecka piersią, niezależnie od wieku dziecka. 
  • Odmowa udzielania przerw na karmienie stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika (możesz złożyć skargę do właściwego okręgowego inspektoratu pracy; adresy OIP i ich oddziałów na www.pip.gov.pl)

II. Prace wzbronione kobietom
karmiącym piersią


Kobiety w ciąży i karmiące piersią nie mogą wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia (art. 176 §1 KP). Wykaz takich prac jest zawarty w rozporządzeniu RM w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią. Są to m.in. prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, prace grożące ciężkimi urazami fizycznymi lub psychicznymi (np. gaszenie pożarów). 

Jakie obowiązki ma pracodawca w takiej sytuacji?
To zależy od rodzaju pracy.
  • W przypadku pracy wzbronionej bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne (np. praca nurków, prace w wykopach) - przeniesienie pracownicy do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnienie jej na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.
  • W przypadku pozostałych prac wzbronionych - dostosowanie warunków pracy do wymagań określonych w przepisach rozporządzenia lub stosowne ograniczenie czasu pracy w celu wyeliminowania zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownicy; a jeżeli jest to niemożliwe lub niecelowe - przeniesienie pracownicy do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości - zwolnienie jej na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy. 
UWAGA. Obowiązki pracodawcy mają charakter bezwzględny. W przypadku ich niedopełnienia pracownica ma prawo odmowy świadczenia dotychczas wykonywanej pracy. (podstawa prawna: art. 179 KP)

Jakie uprawnienia ma w takich sytuacjach pracownica?
  • Jeżeli zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy, skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy. 
  • Pracownica w okresie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia.
  • Po ustaniu przyczyn uzasadniających przeniesienie pracownicy do innej pracy, skrócenie jej czasu pracy lub zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy, pracodawca jest zobowiązany zatrudnić pracownicę przy pracy i w wymiarze czasu pracy określonych w umowie o pracę. 
(podstawa prawna: art. 179§ 4-6 KP)


III. Przeciwskazania zdrowotne do wykonywania
dotychczasowej pracy


Przepisy prawa pracy regulują również sytuację, w której pracownica w ciąży lub karmiąca piersią wykonuje pracę niewzbronioną takiej pracownicy, ale przeciwwskazania zdrowotne do jej wykonywania wynikają z orzeczenia lekarskiego - wówczas pracodawca ma podobne obowiązki jak w przypadku pozostałych prac wzbronionych (art. 179 §3 KP)

IV. Pomieszczenie do wypoczynku dla kobiet w ciąży i karmiących matek


Czy pracująca mama karmiąca piersią może liczyć na pokój do karmienia piersią lub odciągania mleka w miejscu pracy?

To zależy... od liczby zatrudnianych pracownic, czyli w praktyce od wielkości firmy. Do urządzenia "pomieszczenia z miejscami do wypoczynku w pozycji leżącej dla kobiet w ciąży i karmiących matek" jest zobowiązany pracodawca, który zatrudnia na jedną zmianę więcej niż 20 kobiet w jednym budynku. Natomiast każdy inny pracodawca może zapewnić pokój do karmienia piersią lub odciągania mleka dobrowolnie.

Przepisy nie precyzują, jak ma wyglądać taki pokój, w tym, czy ma on zawierać lodówkę (zob. §38 i 39 załącznika nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy). 

V. Na co jeszcze może liczyć pracująca mama karmiąca?


Karmieniu piersią sprzyjają zwłaszcza przepisy dotyczące urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i wychowawczego. Dzięki nim, co do zasady, mama może zostać w domu z dzieckiem łącznie aż przez ok. 4 lata (w określonych w KP sytuacjach wymiar urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego jest dłuższy), przez pierwszy rok otrzymując zasiłek macierzyński, a jej stosunek pracy jest w związku z tymi urlopami chroniony (zob. art. 177, art. 186(4) i art. 186(8) KP). 

  • Urlop macierzyński w przypadku urodzenia 1 dziecka trwa 20 tygodni, a urlop rodzicielski 41 tygodni (przy czym każdemu z rodziców przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego). Urlopy te są płatne - w ich okresie przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach określonych w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
  • Urlop wychowawczy trwa max. 36 miesięcy (przy czym każdemu z rodziców przysługuje wyłączne prawo do 1 miesiąca urlopu) i nie jest płatny, ale osoby spełniające warunki z ustawy o świadczeniach rodzinnych (zwł. kryterium dochodowe) mogą starać się o przyznanie im tzw. zasiłku wychowawczego. 
Mamy, które chcą łączyć karmienie piersią z aktywnością zawodową mogą np. skorzystać z przepisów pozwalających na łączenie pracy z urlopem rodzicielskim lub wychowawczym (zob. szerzej dział 8 KP; mogą także zrezygnować z części urlopu macierzyńskiego, co może jednak utrudniać karmienie piersią zgodnie z rekomendacjami, czyli wyłącznie piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecka). Mama może liczyć także na pomoc taty, który może wesprzeć ją w karmieniu piersią korzystając ze swoich uprawnień rodzicielskich (zob. dalej). 


VI. Jakie jeszcze przepisy sprzyjają karmieniu piersią po powrocie do pracy?


Inne przepisy, z których może skorzystać pracująca mama to np. przepisy dotyczące:
  • elastycznej organizacji pracy (art. 188(1) KP);
  • zakazu zatrudniania w godzinach nadliczbowych, porze nocnej, systemie przerywanego czasu pracy oraz delegowania poza stałe miejsce pracy (art. 178 KP);
  • dni wolnych na opiekę nad dzieckiem (art. 188 KP).


VII. Elastyczna organizacja pracy

Czy wiesz, że pracownik wychowujący dziecko, do ukończenia przez nie 8 roku życia, może złożyć wniosek o zastosowanie do niego elastycznej organizacji pracy? W rachubę wchodzą następujące możliwości:
  • praca zdalna;
  • system przerywanego czasu pracy (art. 139 KP);
  • system skróconego tygodnia pracy (art. 143 KP);
  • system pracy weekendowej (art. 144 LP);
  • ruchomy czas pracy (art. 140(1) KP);
  • indywidualny rozkład czasu pracy (art. 142 KP);
  • obniżenie wymiaru czasu pracy do wymiaru wskazanego przez pracownika.
Szerzej zob. art. 188 (1) KP.


VIII. Zakaz pracy w godzinach nadliczbowych i porze nocnej;
zakaz delegowania poza stałe miejsce pracy;
zakaz stosowania systemu
przerywanego czasu pracy

Czy wiesz, że pracownika wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 8 roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy oraz delegować poza stałe miejsce pracy? Wspomniane zakazy mają więc charakter względny, czyli uchyla je zgoda pracownika. Zakazy takie obowiązują również w odniesieniu do pracownicy w ciąży, z tym, że w przypadku zatrudniania w godzinach nadliczbowych lub w porze nocnej mają one charakter bezwzględny, co oznacza, że nie może ich uchylić nawet zgoda pracownicy.
Podstawa prawna: art. 178 KP.

IX. Dni wolne na opiekę nad dzieckiem

Czy wiesz, że pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia?
Zajrzyj koniecznie do art. 188 KP. 

X. A co z mamami, które nie są zatrudnione na umowę o pracę?

Przepisy KP mają zastosowanie do mam będących pracownikami w rozumieniu KP, czyli osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 KP). Nie oznacza to jednak, że mamy zatrudnione na umowę cywilnoprawną (np. umowa zlecenia) lub prowadzące własną działalność gospodarczą nie mogą liczyć na żadne uprawnienia w związku z macierzyństwem. 

W zależności od okoliczności mogą one zwłaszcza:
  • otrzymać przerwę w pracy w zw. z urodzeniem dziecka - jeżeli umowa cywilnoprawna tak przewiduje;
  • otrzymywać zasiłek macierzyński - jeżeli opłacają składki na ubezpieczenie chorobowe;
  • otrzymywać tzw. kosiniakowe, czyli świadczenia rodzicielskie w wys. 1000zł miesięcznie przez rok od urodzenia dziecka (w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie), jeżeli nie odprowadzają składek na ubezpieczenie chorobowe (zob. ustawa o świadczeniach rodzinnych).

XI. Inne świadczenia pieniężne związane z rodzicielstwem, niezależnie od rodzaju i faktu zatrudnienia

Poza powyższymi świadczeniami, rodzice mają także otrzymać inne świadczenia pieniężne związane z urodzeniem i wychowywaniem dziecka, takie jak zwłaszcza:
  • świadczenie wychowawcze tzw. 500;
  • rodzinny kapitał opiekuńczy;
  • tzw. becikowe (jednorazowe wsparcie od państwa w wys. 1000zł, po spełnieniu warunków z ustawy o świadczeniach rodzinnych, w tym kryterium dochodowego).
Zob. szerzej:


XII. Jak tata-pracownik może wesprzeć mamę karmiącą piersią?


Czy uprawnienia pracownicze ojców mogą wspierać karmienie piersią?
Odpowiedź brzmi: mogą. Poza wsparciem emocjonalnym, do którego gorąco zachęcamy, tata może konkretnie pomóc mamie, przejmując wszystkie obowiązki domowe poza... karmieniem dziecka (piersią). :)

Przepisy prawa pracy przyznają tacie-pracownikowi różne uprawnienia rodzicielskie, w tym prawo do urlopu rodzicielskiego, wychowawczego i tzw. urlop ojcowski. Mogą one zostać wykorzystane w celu wsparcia mamy karmiącej piersią i jednoczesnego budowania więzi z dzieckiem. 
Tata może np. kangurować maleństwo, przewijać, nosić, nosić w chuście, chodzić na spacery, czy podawać mamie do karmienia. :)

Czy wiesz, że:
  • urlop rodzicielski przysługuje obojgu rodzicom-pracownikom, przy czym każdemu z rodziców przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego? A więc nawet jeżeli to mama zamierza korzystać z urlopu rodzicielskiego, tacie przysługuje 9 tygodni tego urlopu i jeśli z niego nie skorzysta, to czas ten przepadnie... 
  • z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje pracownicy - rodzice dziecka? Może być to przydatne rozwiązanie np. jeśli mama potrzebuje fizycznej obecności, wsparcia lub pomocy taty.
  • pracownik-ojciec dziecka może skorzystać z urlopu rodzicielskiego nawet jeżeli mama dziecka nie jest zatrudniona, ani ubezpieczona chorobowo?
  • rodzice mogą łączyć urlop rodzicielski z pracą? (zob. art. 182(le-lf) KP)
  • urlop ojcowski (nie mylić z tzw. tacierzyńskim) to wyłączne prawo pracownika-ojca dziecka, w wymiarze do 2 tygodni, co do zasady do wykorzystania zanim dziecko ukończy 12 m.ż. (zob. art. 182(3) KP)
  • tata może przebywać na urlopie ojcowskim niezależnie od tego, czy mama dziecka przebywa na urlopie macierzyńskim lub rodzicielskim, ani czy jest zatrudniona. Urlop ojcowski jest płatny, a stosunek pracy w tym okresie chroniony.
Nic tylko brać Panowie i wspierać Wasze kobiety w ... karmieniu piersią (i nie tylko!). :)

9+2=11

Tyle tygodni może spędzić tata dziecka z rodziną w domu zaraz po porodzie, jeżeli weźmie po kolei urlop ojcowski i rodzicielski (9-tygodniową część objętą wyłącznym prawem każdego z rodziców). Oczywiście może zostać dłużej, jednak wówczas skróci to wymiar urlopu rodzicielskiego, który mogłaby w całości wykorzystać karmiąca piersią mama, jeżeli jest ona uprawniona do urlopu rodzicielskiego. Tata może także skorzystać z urlopu wychowawczego, elastycznej organizacji pracy oraz z innych uprawnień związanych z rodzicielstwem (zob. dział 8 KP), aby wesprzeć mamę nie tylko w karmieniu piersią, ale i w jej powrocie do aktywności zawodowej. 
Jeżeli oboje rodzice dziecka są zatrudnieni, powinni jednak pamiętać o zakazie kumulacji niektórych uprawnień związanych z rodzicielstwem (zob. art. 189(1) KP). 


I to by było na tyle. :) 
BARDZO cieszymy się, że możemy kolejny rok z rzędu świętować razem Światowy Tydzień Karmienia Piersią!

Mamy nadzieję, że ta dawka wiedzy prawniczo-laktacyjnej przyda się wszystkim świeżo upieczonym rodzicom. 

Będziemy wdzięczne za dzielenie się linkiem do tego artykułu z bliskimi dla siebie osobami.

Pozdrawiamy,
ekipa SOPWKP

Tekst: Anna Koronkiewicz-Wiórek, www.prawoilaktacja.pl
Opracowanie graficzne: Dominika Daszkiewicz-Dykiert, www.winnicamleka.pl
Zdjęcia mam karmiących: Sara Bozhatarnyk, www.bosarita.pl


#WBW2023 #WABA #breastfeeding #SDGs #worldbreastfeedingweek2023 #WarmChain #buildingbackbetter #EmpoweringParentsCampaign #EnablingBreastfeeding #MakingADifference #lawandlactation #swiatowytydzienkarmieniapiersia #karmieniepiersią #prawoilaktacja #sopwkp




Print Friendly and PDF

Komentarze

Prześlij komentarz